Pikërisht dhjetë ditë më parë, talibanët nuk kontrolluan asnjë seli provinciale në Afganistan. Më 6 gusht, këta militantë islamikë të ashpër, shumë më pak të armatosur dhe më pak në numër sesa ushtria e rregullt e qeverisë afgane të njohur ndërkombëtarisht, kapën kryeqytetin e parë të provincës, Orange në provincën Nimroz.
Gjatë nëntë ditëve të ardhshme, talibanët pushtuan 26 qendra krahinore dhe më pas morën kontrollin mbi të gjithë vendin. Kabuli thjesht iu dorëzua talebanëve të dielën.
Vlerësimi nga komuniteti i inteligjencës amerikane, i publikuar nga mediat amerikane se talebanët mund të izolojnë Kabulin brenda 30 ditëve dhe ta pushtojnë brenda 90, tani tingëllon si një shaka e sëmurë.
Një ofensivë e dhunshme e talebanëve ka detyruar brigadat e tëra të ushtrisë afgane të dorëzohen në masë, dhe bazat e tyre ushtarake, tanket, helikopterët dhe armët dhe pajisjet e tjera me vlerë qindra miliona dollarë kanë përfunduar në duart e talebanëve.
Në disa qytete, luftime të rënda u zhvilluan në periferi të tyre për javë të tëra, por talebanët përfundimisht depërtuan në linjat mbrojtëse dhe më pas hynë me pak ose aspak rezistencë.
Fakti që ushtria, në të cilën Shtetet e Bashkuara kanë investuar 83 miliardë dollarë në armë, pajisje dhe trajnime në 20 vjet, u rrëzua në një mënyrë të tillë duket krejtësisht e pashpjegueshme.
Në çdo rast, disfata përfundimtare e djeshme ka vulosur përgjithmonë projektin e dështuar të ndërtimit të ushtrisë afgane si një forcë e armatosur moderne dhe e pavarur që mund të luftojë në këtë luftë guerile, si dhe një shtet afgan dhe demokratik funksional.
Që nga administrata e Barack Obamës, në të cilën presidenti aktual Joe Biden ishte zëvendëspresident, Uashingtoni ka pasur qëllimin strategjik të ndërtojë një institucion ushtarak dhe shtetëror të qëndrueshëm në mënyrë që të mund të tërhiqet nga vendi pa rrëzimin e shtetit dhe kontrollin e talebanëve.
Përfundimisht, pasi SHBA shpenzoi më shumë se 2 trilionë dollarë në luftë (sipas Universitetit Brown), pasi 2.448 ushtarë amerikanë dhe 3.846 nënkontraktorë civilë ose mercenarë u vranë në luftë, 1.000 trupa të tjerë aleatë dhe rreth 66.000 ushtarë afganë, kjo është pikërisht ajo që ndodhi.
Pse u dorëzua ushtria afgane?
Shpejtësia e pashpjegueshme me të cilën Afganistani ra para talibanëve lë shumë pyetje pa përgjigje. A refuzoi ushtria afgane thjesht të luftojë? A u rrëzua ajo për shkak të demoralizimit dhe paaftësisë për të luftuar apo për shkak të ndonjë marrëveshjeje të fshehtë?
A mund të ishte shmangur kjo humbje poshtëruese apo do të kishte ndodhur sa herë që amerikanët dhe perëndimorët e tjerë vendosnin të tërhiqeshin? A mund të gjejnë SHBA-ja dhe ushtritë e tjera aleate një pozicion kompromis të qëndrueshëm nga i cili, pavarësisht tërheqjes së shumicës së trupave nga vendi, a mund të vazhdojnë një mbështetje të tillë për ushtrinë afgane që do ta bënte atë të qëndrueshëm?
Siç shkruan New York Times në analizën e saj, ushtria afgane filloi të shpërbëhet edhe para se Biden të njoftonte në prill se ai do të tërhiqte të gjitha forcat amerikane deri në përvjetorin e njëzet të sulmit të Al Kaedës ndaj Amerikës më 11 shtator 2001.
Në fillim të këtij viti, ushtria afgane u gjymtua nga një mungesë kronike e municionit, mospagimi i rrogave për ushtarët, madje edhe mungesa e ushqimit për ta, dezertimi, sulmet e vazhdueshme guerile që gërryen pozicionet e tyre në zonat rurale, dhe më pas një rënie shkatërruese në moral kur Amerika shpalli vendimin e saj të tërhiqet.
Sigurisht, ka rreth pesëdhjetë mijë civilë që kanë humbur jetën që nga fillimi i luftës. Inspektorët shtetërorë amerikanë kanë paralajmëruar prej kohësh se situata në fushën e betejës është e paqëndrueshme.
Megjithatë ideja se ushtarët afganë nuk luftuan fare është një nga iluzionet më të mëdha në interpretimin e kësaj disfate historike. Për shembull, sipas Wall Street Journal, një roje në Qarkun Imam Sahib, Qarku Kunduz, i rezistoi sulmeve të talebanëve për plot dy muaj – derisa ushtarëve iu mbaruan municionet dhe furnizimet.
“Nuk ka pasur ushqim, ujë apo armë ditët e fundit”, tha ushtari Taj Mohammad, 38-vjeç, për Wall Street Journal.
Trupat e mbetur përfundimisht ikën në kryeqytetin krahinor, i cili më pas ra gjithashtu disa javë më vonë. Dhe në atë qytet, një njësi policie mori një kuti kartoni me patate të kalbura si një racion të përditshëm ushqimi. Disa nga oficerët në vijën e parë të frontit thanë se nuk ishin paguar për gjashtë deri në nëntë muaj.
Në Kandahar, një oficer i Forcave Speciale tha për Washington Post se komandanti i kishte urdhëruar ata të dorëzoheshin.
“Ne duam të luftojmë! Nëse dorëzohemi, talebanët do të na vrasin,” u përgjigj ky oficer.
“Mos qëlloni me asnjë të shtënë”, u tha komandanti i njësisë ndërsa talibanët vizituan zonën. Policia kufitare u dorëzua menjëherë, duke lënë vetëm njësinë e forcave speciale. Duke mos dashur të dorëzohen ose të luftojnë kur nuk kishin shans për të fituar, anëtarët e njësisë hodhën armët, veshën rrobat civile dhe ikën nga pozicionet e tyre.
“Më vjen turp për atë që kam bërë,” tha oficeri, por shtoi se nëse ai nuk do të kishte shpëtuar, “qeveria e tij do ta kishte shitur atë te talebanët”.
“Ne po mbajmë një terren në këtë luftë,” i tha kapiteni i policisë Muhammad Favah Saleh i Mazar-i-Sharif një gazetari të New York Times në janar, pasi dërgoi përforcime për të ndihmuar në mbrojtjen e një stacioni policie në periferi të qytetit. Me disa burra, gjithçka që ai mund t’u dërgonte atyre municion ishte një kuti prej 200 plumbash mitralozi. Dhe ky është vetëm një shembull i situatës katastrofike në të cilën u gjendën forcat afgane të armatosura dhe të sigurisë.
Disa nga ushtarët nuk mund të ktheheshin në shtëpi me pushime për vite me radhë, pasi fshatrat e tyre ishin të pushtuara. Një pjesë e armëve me të cilat Pentagoni furnizoi afganët u zhdukën për shkak të korrupsionit dhe kontrabandës, dhe një pjesë sepse u blenë nga talibanët. Dhe humbjet e forcave afgane nga viti 2001 e deri më sot (rreth 66.000 të vrarë së bashku me 3.500 aleatë të huaj) kanë qenë dukshëm më të mëdha se humbjet e pësuara nga talebanët (rreth 51.000, sipas vlerësimeve të Universitetit Browning).
“Pa SHBA, nuk kishte frikë se do të kapeshin për korrupsion. Kjo nxori në sipërfaqe një tradhtar në radhët tona,” tha një tjetër oficer i policisë afgane për Washington Post.
Disa oficerë policie nga Kandahar deklaruan se korrupsioni ishte më shumë fajtor për rënien e forcave të armatosura sesa paaftësia.
Dhe megjithëse kishte më shumë se 300.000 trupa në letër, ushtria afgane përfundimisht kishte vetëm rreth 50.000 burra në terren, sipas zyrtarëve amerikanë. Ishte kjo figurë, padyshim e rreme, që Biden e përmendi kur ai refuzoi me optimizëm mundësinë e rrëzimit të ushtrisë afgane.
Talebanët kanë kontribuar në kolapsin e forcave afgane jo vetëm me fitore në fushën e betejës, por edhe përmes një sërë marrëveshjesh të negociuara nëpër fshatra në të gjithë vendin gjatë një viti e gjysmë të fundit. Zyrtarët afganë i përshkruan marrëveshjet si një armëpushim, por në fakt kishte të bënte me ryshfetin e talibanëve nga forcat qeveritare të cilët nga ana e tyre jo vetëm që hodhën armë, por edhe ua dorëzuan talibanëve, tha një zyrtar amerikan dhe oficer afgan i paidentifikuar për Washington Post.
Këto marrëveshje korruptive u zhvendosën nga fshati në rrethe, dhe në fund u negociua një dorëzim i pabesueshëm i një numri kryeqytetesh provinciale, pretendojnë oficerët afganë, forcat speciale, policinë dhe ushtarët që dëshmuan në mënyrë anonime për gazetën amerikane. Pasi ushtria u dorëzua në Kunduz javën e kaluar, çështja përfundoi në mënyrë të pandalshme.
Kryengritësit talebanë përzien me shkathtësi kërcënimet dhe ryshfetin, së bashku me propagandën dhe luftën psikologjike, si kundër ushtrisë së rregullt ashtu edhe kundër komandantëve të paramilitarëve të shumtë fisnorë afganë. Kështu ata pushtuan qytet pas qytet – disa me një plumb mezi të gjuajtur – derisa rrethuan Kabulin dhe sollën presidentin Ashraf Ghani dhe mbetjet e ushtrisë afgane të shkatërruar para aktit të përfunduar.
“Asnjë rajon nuk ra si rezultat i luftës, por si rezultat i një lufte psikologjike,” tha gjeneral brigade Abbas Tavakoli, komandant i Korpusit 217 Afgan. Ekzekutimet publike të ushtarëve afganë dhe parada me trupat e tyre ishin gjithashtu pjesë e asaj lufte psikologjike.
Prandaj është e qartë se korrupsioni nuk është aspak arsyeja e vetme e humbjes. Oficerët afganë janë bërë më të ndjeshëm ndaj ofertave imorale të talebanëve pikërisht sepse e kanë kuptuar se kanë një shans shumë të dobët pasi nuk mund të mbështeten më në mbështetjen ajrore amerikane, por edhe në forma të tjera kryesore të mbështetjes, të tilla si inteligjenca dhe logjistika.
“Vendimi për t’u tërhequr ishte si një qilim i tërhequr nën këmbët e partnerëve tanë. Nuk ka mbështetje ajrore, asnjë ekuipazh mirëmbajtjeje në gjendje të shërbejë pajisjet – është bërë nga nënkontraktorët amerikanë, tani ata janë zhdukur. Kjo do të thotë teknologji që sjell fitore në beteja dhe të cilave ne i kemi mësuar afganët tani të padobishëm. Miliarda dollarë prona të humbura. Në vend të një paqeje të qëndrueshme, e cila gradualisht po ndërtohet, ne shohim një arratisje. Sigurisht që është. Trajnimi i një njeriu për të luftuar me sy hapur dhe atëherë mbyllja e syve para një lufte do të ketë një rezultat të tillë, “shpjegoi veterani i luftës afgane Tom Tugendhat.
“Disa amerikanë tani tallen me mungesën e pretenduar të vullnetit, patriotizmit ose vendosmërisë së trupave afgane – por merrni parasysh, nëse e dini që ushtria juaj thjesht nuk është e pajisur për të fituar betejën e ardhshme, pse të luftoni? Është një vendim individualisht racional për të shpëtuar jetën tuaj pa luftuar, një vendim që, kur shumëzohet, çon në humbje në luftë, “shkroi profesori i Marrëdhënieve Ndërkombëtare Paul D. Miller në një artikull për portalin Dispatch.
Është e lehtë të imagjinohet një skenar alternativ: nëse Shtetet e Bashkuara do të kishin mbajtur një prani të vogël ushtarake (ndoshta pak më të madhe se ajo që Donald Trump la pas), ata mund ta kishin mbajtur ushtrinë afgane në terren pafundësisht, duke i dhënë kohë dhe hapësirë për të zgjidhur situata politike në Kabul, për një raund të ri negociatash me një pozicion më të mirë në lidhje me talibanët dhe për vazhdimin e rindërtimit dhe zhvillimit”, shtoi Miller.
“Disa donin vetëm para”, tha një oficer special afgan. Por të tjerët e panë njoftimin e SHBA për tërheqje të plotë si një “garanci” se talibanët do të ktheheshin në pushtet në Afganistan dhe për këtë arsye donin të siguronin vendin e tyre në anën fituese, shtoi ai. Të dy ushtarët dhe oficerët arritën në përfundimin se thjesht nuk ia vlente më për të luftuar.
“Ata e panë dokumentin si një rrugë pa krye”, tha oficeri, duke iu referuar një marrëveshjeje tërheqjeje deri në maj të këtij viti që administrata Trump arriti me talebanët në Doha shkurtin e kaluar: “Në ditën kur u nënshkrua kontrata, ne pamë një ndryshim … vetëm duke parë veten. Është sikur na lanë të dështonim”.
