Përpjekja e parë për g rusht shteti e Hitlerit dështoi – por demokracia gjermane ra gjithsesi. Ja se si Shtetet e Bashkuara mund të shmangin të njëjtin fat.

Nga Robert Gerwarth/ Në muajt e fundit, Republika e Weimarit e Gjermanisë është përmendur gjithnjë e më shumë si një analogji me momentin aktual politik në Shtetet e Bashkuara. Disa i kanë përshkruar mbështetësit e ish-Presidentit Donald Trump si f ashistë, ndërsa një editorial i kohëve të fundit në New York Times etiketoi r efuzimin e tyre për të pranuar legjitimitetin e fitores së Biden në zgjedhje, si një version modern i mitit “g oditje në shpinë” – legjenda se “a rmiqtë e brendshëm” shkaktuan h umbjen e Gjermanisë në L uftën e Parë Botërore. Tundimi për të bërë këto krahasime është i kuptueshëm. Si më mirë të shprehësh f rikën se republika amerikane është në rre zik dhe se d huna politike nëpër rrugë mund të bëhet më e përhapur, sesa duke krahasuar situatën e sotme me shembullin më të njohur historik të një demokracie “të d ështuar” që iu dorëzua f ashizmit?

Sigurisht, nuk ka asgjë të k eqe në kërkimin e frymëzimit nga e kaluara, për sa kohë që nuk harrojmë se s hkatërrimi përfundimtar i Weimarit ishte gjithçka por e pashmangshme dhe se ngritja e Hitlerit në p ushtet i detyrohej rrethanave historike shumë specifike. (Të paktën deri në fund të vitit 1929, kur ndikimi i k rizës më të k eqe ekonomike në historinë moderne u zmadhua nga vendimi i qeverisë gjermane për të i mponuar politikë të rre ptë të kursimit, n azistët nuk ishin më shumë se një grup periferik në politikën gjermane). Pa dashur të n ënçmojmë p roblemet me të cilat përballen Shtetet e Bashkuara sot, megjithatë, është e rëndësishme të njohim mënyrat se gjendja aktuale e Amerikës nuk është ende e krahasueshme me Gjermaninë në vitet 1920 dhe fillimin e viteve 1930. Disa nga këto ndryshime janë s hfajësuese për Shtetet e Bashkuara – por të tjerë duhet të shërbejnë si p aralajmërime, transmeton lexo.com.al.

Megjithatë, demokracia ka rrënjë shumë më të thella në Amerikën e shekullit të 21-të sesa ajo në Weimarin e Gjermanisë. Ndërsa Gjermania ishte vendi i parë shumë i industrializuar që i dha grave të drejtën e votës, shumë nëpunës të lartë civilë, gjyqtarë dhe figura u shtarake ishin në rastin më të mirë a mbivalent, në mos plotësisht a rmiqësor ndaj demokracisë. Në Shtetet e Bashkuara sot, Kongresi ka m bizotëruar mbi d hunën e turmës, g jyqtarët (përfshirë të emëruarit të Gjykatës së Lartë nga vetë Trump) kanë r efuzuar s fidat e tij ligjore për zgjedhjet presidenciale dhe një president i ri është betuar. D ëmi që Trump i ka bërë demokracisë amerikane është i konsiderueshëm, por katër vitet e fundit kanë d emonstruar qëndrueshmëri të institucioneve, ligjeve dhe Kushtetutës amerikane. Demokracia amerikane është d ëmtuar, si në vend ashtu edhe në aspektin e prestigjit të saj ndërkombëtar, por ajo ka mbijetuar.

Është e pamundur të thuhet, natyrisht, çfarë mund të ndodhë në rast të një r ecesioni të madh global të krahasueshëm me atë të vitit 1929. A do të r adikalizoheshin edhe më shumë 70 milion njerëzit që votuan për Trump? A do të duhet që amerikanët të jetojnë me p olarizim e kstrem për të ardhmen e parashikueshme? Në këtë drejtim të paktën, Weimari mund të ofrojë disa mësime. Mësimi i parë është se është f atale për konservatorët të mendojnë se ata mund të luajnë me z jarrin e e kstremizmit të djathtë pa u d jegur. Trump nuk është Hitler, por m obilizimi i tij i qëllimshëm i e kstremit të djathtë e ka bërë Partinë Republikane të v arur nga votuesit që përfshijnë n acionalistë m ilitantë, m ohues të H olokaustit, s upremacistë të bardhë dhe teoricienë të k onspiracionit – me pak fjalë, njerëz që duan më shumë sesa thjesht një qeveri tjetër. B astisja e Kapitolit nga këto grupe është krahasuar me famëk eqin Beer Hall Putsch të Hitlerit më 9 nëntor 1923. Në atë kohë, Hitleri dhe ndjekësit e tij të a rmatosur m arshuan nga një sallë birre në Mynih drejt qendrës së qytetit. Plani i tij ishte të p ërmbyste qeverinë bavareze përpara se të m arshonte në kryeqytet, ashtu si Mussolini kishte bërë me sukses në Itali në 1922. Por g rushti i shtetit u n eutralizua nga p olicia bavareze që v rau 16 mbështetës të Hitlerit dhe p lagosi edhe një duzinë më shumë në këtë proces. Vetë Hitleri u arr estua dhe v uajti nëntë muaj b urg, transmeton lexo.com.al.

Hitleri d ështoi sepse ai – jo ndryshe nga t urma që s ulmoi Kapitolin më 6 janar – kishte s fiduar rendin ekzistues pa mbështetjen përkatëse nga burokracia shtetërore, ose stafi i lartë i p olicisë dhe u shtrisë. Do të duhej një rimendim thelbësor i strategjisë së tij, një aleancë me elitat e vjetra dhe një k rizë ekonomike e paparë globale që Hitleri të merrte p ushtetin në Gjermani 10 vjet më vonë. Por, çfarë nëse ngjarjet e 6 janarit, si Beer Hall Putsch, shënojnë vetëm fillimin e ngritjes së e kstremit të djathtë? Mbi të gjitha, n acionalizmi m ilitant i djathtë si një f orcë politike në jetën amerikane nuk do të zhduket. Pyetja është se si republikanët do të merren me trashëgiminë e Trump dhe me mbështetësit e tij më f anatikë. Në vitin 1923, elitat gjermane dhe konservatorët u n danë në mënyrë të ngjashme për çështjen se si të pozicionoheshin përballë n azistëve. Ndërsa k onservatorët bavarezë (Partia Popullore Bavareze) ndërprenë të gjitha lidhjet me Hitlerin, Partia Kombëtare Popullore Gjermane (DNVP) nuk e bëri këtë. Sapo Hitleri filloi të shkumëzonte disa suksese në kutitë e votimit në prag të D epresionit të Madh, shumë k onservatorë vazhduan të mendonin se ata mund të instrumentalizonin të djathtën e kstreme për qëllimet e tyre, ashtu si Trump është përpjekur të bëjë.

Kjo strategji doli të ishte një k atastrofë. Në vitin 1933, presidenti i thinjur gjerman, Paul von Hindenburg, u bind nga miqtë e tij konservatorë se ata mund të përdornin mbështetjen popullore në rritje të Hitlerit për axhendën e tyre duke e “inkuadruar” atë si një kancelar kukull të një qeverie koalicioni në të cilën konservatorët do të merrnin vendimet. Ata besuan se do ta “kalëronin Hitlerin si një kalë” – por vetëm brenda disa javësh zbuluan se ata kishin n ënvlerësuar f atkeqësisht n azistët, ashtu si konservatorët italianë kishin n ënvlerësuar Musolinin 10 vjet më parë. Partia republikane dhe amerikanët në përgjithësi do të duhet të marrin një qëndrim shumë më të a shpër kundër atyre që k ërcënojnë institucionet demokratike. Në janar 1933, partia më e madhe demokratike në Gjermani, SPD, nuk arriti të përdorë a rmën e saj më të f uqishme kundër n azistëve – duke thirrur një g revë të përgjithshme. Kjo politikë ishte ndjekur tashmë me sukses në 1920, kur Gjenerali Erich Ludendorff vuri në skenë Kapp Putsch vetëm për t’u p enguar nga sindikatat e punës dhe nëpunësit civilë. Në vitin 1933, SPD kishte f rikë – mbase me të drejtë – se një veprim i tillë do të shkaktonte një l uftë të t merrshme civile, l uftë të cilën mbështetësit e demokracisë kishte të ngjarë ta humbnin në mungesë të mbështetjes nga forcat e a rmatosura, transmeton lexo.com.al.

Pas t merreve të L uftës së Dytë Botërore, Republika Federale e Gjermanisë rikrijoi veten si një wehrhafte Demokratie – një demokraci mbrojtëse “e fortifikuar”, gjykata kushtetuese e së cilës ka ndaluar vazhdimisht partitë dhe grupet e kstremiste politike, ndërsa forcat e a rmatosura gjermane nuk janë më një shtet brenda shtetit. Në Shtetet e Bashkuara, edhe pse forcat e a rmatosura nuk kanë treguar asnjë shenjë drejt e kstremizmit, skenat t ronditëse në Kapitol tregojnë se e kstremistët mund të paraqesin një k ërcënim real për normat demokratike dhe shtetin e së drejtës. K ryengritjet e a rmatosura kundër administratës së Bidenit mbeten një mundësi e veçantë në të ardhmen. Megjithatë, ata do të d ështojnë, nëse mbrojtësit e demokracisë qëndrojnë vigjilentë dhe të vendosur. Një mësim i dytë që duhet të merret nga Weimari është se b eteja për të vërtetën ka rëndësi. Rritja e Hitlerit në p ushtet dhe s hkatërrimi i demokracisë në Gjermani u ndihmuan nga aftësia e n azistëve për të krijuar dhe përhapur “fakte alternative”. Nga miti i mbërthyer deri te narrativat në lidhje me k omplotet hebraike të botës të dizajnuara për të m inuar Gjermaninë, këto histori të lajmeve të rr eme luajtën një rol qendror në p ropagandën e Hitlerit edhe nëse demokratët këmbëngulnin në mënyrë të përsëritur se ishin të p avërteta. Në fillim të viteve 1930, mbështetësit e Weimarit humbën b etejën për të vërtetën ndërsa Hitleri bindi me sukses shumë votues se demokracia ishte formë jo-gjermane e qeverisjes, e i mponuar vendit nga fituesit e L uftës së Parë Botërore dhe e p aaftë për t’i dhënë fund d epresionit.

Nuk ka dyshim që Hitleri do të kishte dashur mediat sociale. Ai ishte gjithmonë i etur të përdorte teknologjitë më të fundit – veçanërisht radion dhe filmin – për të përhapur të vërtetën e tij alternative. Shtrirja e mediave sociale dhe aftësia e saj për të anashkaluar kontrollin e cilësisë dhe verifikimin e fakteve të ofruara nga media serioze të lajmeve ka përshpejtuar aftësinë për të përhapur teori k omploti të pa filtruara. Një artikull i fundit në Washington Post theksoi se Trump kishte bërë më shumë se 30,000 deklarata faktikisht të rr eme ose m ashtruese gjatë presidencës së tij. Në këtë sfond do të jetë jetësore, siç Biden tha në fjalën e tij të inaugurimit, “të r efuzojmë një kulturë ku m anipulohen fakte – dhe madje prodhohen”. Teoritë e d ezinformimit dhe k onspiracionit – përfshirë ato në lidhje me “zgjedhjet e m anipuluara” – janë një k ërcënim i madh për institucionet dhe proceset demokratike. Për të rifituar atë besim në demokraci do të jetë s fida kryesore në vitet e ardhshme. Mund të jetë faktori vendimtar nëse republika amerikane përjeton një “moment Weimari” të vërtetë gjatë rrugës./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.