Mandati pesëvjeçar i Presidentit të Ukrainës Volodymyr Zelenskiy mbaron, por zgjedhjet nuk janë mbajtur. A janë të mundshme zgjedhjet sipas ligjit ushtarak dhe cili është roli i Gjykatës Kushtetuese?
Më 20 maj mbaron mandati zyrtar i presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky. Zgjedhjet presidenciale do të mbaheshin në fund të marsit, por parlamenti i shtyu për shkak të gjendjes së luftës në vend. Shoqëria ukrainase po debaton se kush do ta udhëheqë vendin pas përfundimit të mandatit pesëvjeçar të Zelenskyt si president.
Në fillim të vitit, vetëm disa politikanë dhe komentues guxuan ta bënin këtë pyetje. Në fund të shkurtit, kur Zelensky po jepte një vlerësim të luftës dyvjeçare me Rusinë, ai i quajti përpjekjet për të kundërshtuar legjitimitetin e tij “një narrativë armike”.
“Nuk është mendim i partnerëve perëndimorë apo askujt në Ukrainë, është pjesë e programit të Federatës Ruse”, ka theksuar ai para gazetarëve. Por diskutimi nuk mbaroi me kaq.
Zgjedhjet sipas gjendjes ushtarake?
Shumica e avokatëve ukrainas pretendojnë se është absolutisht e qartë se Zelensky e ruan pushtetin e tij derisa të zgjidhet një president i ri. “Në Kushtetutën e Ukrainës thuhet qartë: pas mbarimit të mandatit pesëvjeçar, që nga momenti i inaugurimit, kompetencat e presidentit nuk mbarojnë automatikisht. Ato përfundojnë vetëm me inaugurimin e presidentit të sapozgjedhur, që është, vetëm pas zgjedhjeve”, shpjegon për DW Andrij Mahera, ekspert në të drejtën kushtetuese nga Qendra e Ukrainës për Reformën Politike dhe Ligjore (CPLR).
Aktualisht, zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare janë të ndaluara në Ukrainë – por për arsye të ndryshme. Kushtetuta i ndalon zgjedhjet parlamentare, ndërsa ligji ushtarak ndalon të gjitha zgjedhjet.
Dorëheqje vullnetare?
Zgjedhjet sipas ligjit ushtarak nuk janë të ndaluara thjesht për të mbrojtur votuesit nga rreziku. “Disa të drejta dhe liri kushtetuese janë gjithashtu të kufizuara, siç është e drejta për shprehje të lirë të mendimit, tubim paqësor dhe liria e lëvizjes. Prandaj, është e pamundur të sigurohet parimi i votimit universal dhe zgjedhjeve të lira”, shpjegon Mahera.
Instituti për Legjislacionin, Ekspertizën Shkencore dhe Ligjore të Akademisë Kombëtare të Shkencave të Ukrainës, si dhe Komisioni Qendror i Zgjedhjeve i atij vendi, bënë një deklaratë të ngjashme në mars.
Megjithatë, në debat nuk marrin pjesë vetëm avokatët, por edhe veteranë të politikës ukrainase, si Hryhoriy Omelchenko, i cili në mesin e viteve 1990 ishte anëtar i komisionit parlamentar për hartimin e kushtetutës. Ai tregon se nuk është lëshim që nuk ka rregullore të drejtpërdrejtë për vazhdimin e mandatit të presidentit. Përkundrazi, thotë ai, është mbrojtje e vetëdijshme.
Në një letër të hapur drejtuar Zelenskyt të botuar në gazetën “Ukraine Moloda” në mars, ai megjithatë i bën thirrje presidentit “të mos uzurpojë pushtetin shtetëror”, pra të mos e marrë atë – dhe të japë dorëheqjen vullnetarisht në maj të 2024.
Zelensky ende gëzon shumë mbështetje
Sidoqoftë, legjitimiteti i Volodymyr Zelensky, sipas vëzhguesve, nuk mbështetet vetëm në ligje, por edhe në mbështetjen e qytetarëve ukrainas. Edhe pse ka pasur një rënie, mbështetja mbetet ende mjaft e lartë. Sipas një sondazhi të qendrës kërkimore ukrainase “Rasumkov” të kryer në janar, 69 për qind e ukrainasve kanë besim te lideri i shtetit, ndërsa më pak se një e katërta jo.
Një tjetër sondazh, i paraqitur në fillim të shkurtit nga Instituti Ndërkombëtar i Sociologjisë i Kievit (KIIS), tregon se 69 për qind e të anketuarve besojnë se Zelensky duhet të mbetet president deri në fund të gjendjes së luftës. Vetëm 15 për qind janë për mbajtjen e zgjedhjeve në kushtet aktuale, ndërsa dhjetë për qind të tjerë mbështesin idenë që presidenti t’i kalojë kompetencat kryetarit të Parlamentit, Ruslan Stefanchuk.
Anton Hrushovski, drejtor i KIIS, vlerëson megjithatë se dy skenarët e fundit paraqesin një rrezik edhe më të madh për legjitimitetin e qeverisë dhe destabilizimin e situatës në Ukrainë. Miliona njerëz janë jashtë vendit, miliona janë nën okupim, qindra mijëra po shërbejnë në ushtri. Nëse qytetarët nuk mund të marrin pjesë si votues apo kandidatë në zgjedhje, kjo do të cenojë legjitimitetin e rezultateve zgjedhore, thekson Hrushovski.
Roli i Gjykatës Kushtetuese
Shumica e avokatëve të intervistuar nga DW mendojnë se Gjykata Kushtetuese duhet t’i japë fund debatit për kompetencat e presidentit dhe zgjedhjet e mundshme. “Vetëm Gjykata Kushtetuese mund të interpretojë Kushtetutën dhe të kontrollojë nëse ligjet e tjera janë në përputhje me të”, thekson Andrij Mahera.
Megjithatë, gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese nuk mund të kontrollojnë çështje kaq të rëndësishme me iniciativën e tyre. Gjithashtu, jo të gjithë mund ta nisin këtë procedurë para Gjykatës Kushtetuese – këtë mund ta bëjnë presidenti, qeveria, Gjykata e Lartë, një grup prej 45 deputetësh apo komisioneri parlamentar për të drejtat e njeriut. Megjithatë, asnjëri prej tyre nuk e ka bërë këtë deri më tani.
Gazeta “Dzerkalo Tišnja” në fund të shkurtit, duke cituar burime, raportoi se zyra e Volodymyr Zelenskyt është duke punuar për një kërkesë në Gjykatën Kushtetuese, por nuk guxon ta paraqesë atë në mënyrë të pavarur. Këtë supozohet ta bëjnë 45 anëtarë të partisë “Shërbëtori i Popullit”.
Megjithatë, grupi parlamentar i asaj partie thekson se askush nuk e vë në dyshim legjitimitetin e presidentit. Edhe opozita tregon një konsensus befasues. Përfaqësues të forcave të ndryshme politike thonë se nuk kanë ndërmend t’i drejtohen Gjykatës Kushtetuese dhe kujtojnë marrëveshjen e grupeve parlamentare që zgjedhjet nuk do të zhvillohen deri në përfundimin e gjendjes së luftës.
